Karaca Mağarası
 
Mağaralar bilindiği gibi insanlara ilk doğal barınaklık yapmış önemli mekanlardır. Bu nedenle uzun yıllar araştırmacıların dikkatini çekerek ayrıntılı araştırmaların yapılmasına neden olmuşlardır.
 
  
 
 
Bunun yanında mağaralar içerisinde sakladığı gizli gizemin ve güzelliklerin keşif ve seyri insanlara ayrı bir huzur ve mutluluk vermektedir. Ayrıca mağaralar heyecan verici sporların yapılmasına, bağımsız bir bilim dalı olan (speleoloji) Mağara Bilimcilik dalının gelişmesine de olanak sağlamışlardır.
 
Torul İlçesine bağlı Cebeli Köyü sınırları içerisinde barındırdığı Karaca Mağarası şehir merkezine 17 km. mesafede, denizden 1550 m. yükseklikte olan ve Gümüşhane turizminin lokomotifi durumunda bir mekandır. Mağara Gümüşhane - Trabzon karayolunun yani ana güzergahının 12.km.'nde kuzeye ayrılan 4 km.'lik yolu takiben ulaşılır.
 
 
Ana tur güzergahından sonraki 4 km.'lik yol çift şerit ve asfaltlanmış, tur otobüslerinin rahatça gittiği bir yoldur. Mağaranın bulunduğu yerde kır kahvesi, dinlenme tesisleri gibi ziyaretçilerin ihtiyaçlarını karşılayabilecekleri öncül tesisler mevcuttur. Mağara damlataşı şekillerinin en güzel ve en görkemli, görenleri büyüleyici örneklere sahiptir. Mağara görenlerin tekrar görmek istedikleri, UNESCO'nun Dünya Miras Listesine girecek güzellikte ve değerde bir mekandır.
 
Bu nedenle Gümüşhane turizminin adeta dinamosu durumundadır. Sağlık turizmi yönünden özellikle solunum rahatsızlıklarına (astım gibi) iyi gelmektedir. Karaca Mağarası 1996 yılında turizme açılmış ve bu güne kadar mağara 600.000'in üzerinde yerli ve yabancı turist tarafından ziyaret edilmiştir. Karaca Mağarası'nı görmek gerçekten insanlarımızın gezi envanterlerinde apayrı, gizem dolu, seyrine doyum olmayacak bir sayfa açmaktadır. 
 

Şekli
Mağaranın toplam alanı 1500 m2 uzunluğu ise (giriş kısmı ile en uc nokta arasında)105 m. dir. Yatay yönde gelişme göstermiş ve yaklaşık elipse benzeyen dört ayrı salonun birbirine birleşmesinden meydana gelmiştir. Bu salonlardan ikisi , çatlak kısımlardan sızan suların oluşturduğu damlataşları ile ikiye bölünmüş ve böylece salon sayısı altıya çıkmıştır.
 

Oluşumu
Damlataşı oluşumları bakımından hem çok zengin hem de damlataşı oluşumları çeşitli renk ve şekilleri arz eder. Mağara içerisindeki damlataşı şekillerini şöyle sıralamak mümkündür: Sarkıtlar,dikitler,sütunlar,bayrak şekilleri, org desenli duvarlar,mağara çiçekleri,mağara incileri, traverten havuzları ve traverten basamakları. Mağara damlataşı şekillerinin en güzel ve en görkemli  örneklerine sahiptir.

Akçakale Mağarası

Gümüşhane'nin doğusunda ve şehir merkezine yaklaşık 10 km. mesafede bulunan Akçakale Mağarası, merkeze bağlı Akçakale Köyünün Arsa mahallesi sınırları içerisinde yer almaktadır. Gümüşhane - Bayburt karayolunun 4. km' sinden Kuzeye dönülerek 6 km' lik bir yol ile mağaraya ulaşılır. Mağara Mart 1996 da Mustafa Levent tarafından bulunmuştur. Mağarada bu güne kadar yapılan bilimsel araştırmalar ve proje çalışmaları K.T.Ü. Jeoloji Mühendisliği Bölüm Başkanı Prf. Dr. Remzi DİLEK ve ekibince yürütülmektedir.

 
 
Şekli
Yaklaşık  18.500 m2 lik iç alana sahip olan mağara kalın katmanlı ve bol çatlaklı üst kratese kalkerlerinin yer altı suları tarafından  aşındırılması ile  meydana gelmiştir. Mağaranın ağzı deniz seviyesinden 1585 m. yüksekte yer almakta  ve içeriye doğru derinleşerek uç kısımdan 1490 metreye kadar  alçalmaktadır. Mağaranın uzunluğu 290 m.dir. Tavan yüksekliği ise bazı kesimlerde  40 m.yi geçmektedir. Mağara havalandırma zonunda (vados zon) yer almakta  ve düzenli bir akarsu  bulunmamaktadır. Buna karşılık dört ayrı yerde küçük gölcükler oluşmuş bulunmaktadır.
 

 
Oluşumu
Mağaranın havası serin (17-20 derece ), nem değeri ise  nispeten yüksektir (%68.74) . Mağara Gelişim dönemi itibarı ile olgunluk dönemine ulaşmıştır. Mağarada sarkıt,dikit, mağara incisi, mağara çiçeği, flama, duvar travertenler gibi  eşsiz güzellikte damlataşları  bazı kesimlerde önemli yoğunluklara ulaşmaktadır. Bu nedenle önemli bir turizm potansiyeline sahiptir. Mağaranın turizme kazandırılma çalışmaları hızla sürdürülmektedir.
 

Arılı Mağarası

Gümüşhane'nin batısında Arılı Köyünün sınırları içerisindir Köye 1km. uzaklıktadır. Mağaraya Torul'dan 30km  stabilize yolla ulaşılır.
 
Şekli

Dar bir girişi olan mağara, geniş  odacıklardan oluşmaktadır. Giriş kısmından sonra çok sayıda salon ve odacıklar bulunmaktadır. Tavan yüksekliği 10m. yi bulmakla birlikte yer yer alçak salonlar da mevcuttur.
 
Oluşumu

Beyazdan laciverte kadar çeşitli renk tonlarının hakim olduğu sarkıt ve dikitler ilginç bir görünüm arz eder. Geniş ve dar sütunların oluştuğu mağarada, damlataşları oldukça güzel örneklerdendir.
 
 
İkisu Mağarası

İkisu Mağarası Torul Gümüşhane Kara yolu üzerinde bulunan İkisu köyünün Bahçecik Mahallesi Üstündeki kayalık felez üzerindedir. Mağaraya Bahçecik Mahallesinden  bir saatlik bir yürüyüşle ulaşılabilir. Mağaranın ağzının 90 derecelik dik kaya yüzeyinde olması girişi zorlaştırmaktadır.  
 
Şekli

Mağaraya giriş oldukça zordur . Girişteki geniş ve yüksek salonun tabanı küçükbaş hayvan gübresi ve en üstte kalın guana (yarasa gübresi) ile örtülüdür. Karaca Mağarasından daha büyük ve daha zengin oluşumlara sahip olduğu anlaşılmaktadır.  
 
Oluşumu

İkisu Mağarası Harşit Çayının Kuzeyindeki dağların zirvelerini oluşturan kireçtaşı kayaları içinde gelişmiştir. Bu kireçtaşları Malm-alt Kretase yaşındadır. Oldukça saf ve  yer yer dolomitize olmuştur. Giriş salonundan sonraki bölümler mağaranın sonuna kadar dikit sarkıt ve sütunlarla süslüdür. Duvarlar ve tabanın büyük bir bölümü damlataşlarla kaplıdır. Bazı bölümlerde ise su ile dolu  damlataş havuzları vardır.
 
 
Ardıçlı Mağarası

Ardıçlı Mağarası Merkez Dörene Köyü yakınındaki Loncunos Harabelerinin biraz yukarısında  üç bacak tepenin  kayalık dik yamacındadır. Mağaraya Dörene Köyüne gittikten sonra bir saatlik  yol yürüyerek ulaşılır.
 
Şekli

Mağaranın geniş ve yüksek bir girişi vardır. Bu kısımda yakın tarihte insanların barındığını gösteren kazı izleri vardır. Mağara orta bölümlerde çok daralmakta ve yarık şeklini almaktadır. Son bölümde 15 m. lik dik bir inişle geniş bir salona ulaşılır.
 
Oluşumu

Mağaranın genelinde damlataşı oluşumları azdır. Mağaranın son kısımlarında duvarlar tamamen damlataşları ile kaplıdır. Ayrıca son bölümdeki salon sarkıt ve dikitlerle süslüdür.
 
 
Üçbacalı Mağara

Üçbacalı Mağara  Gümüşhane Şiran karayolunun üzerinde bulunan Karamustafa Köyü kuzeyinde yükselen dağlık alanın tepesindedir. Burası, ortalama yüksekliği 2100 m. olan bir platodur. Mağara, platonun 600 m. kuzeydoğusundadır. 
 
Şekli

Üçbacalı Mağara yatay ve dar bir girişten sonra, tavan çökmesi sonucu gelişmiş geniş bir dikey girişe daha sahiptir. Dikey giriş 10 m. çapında ve 4 m. derinliğindedir. Bu dikey girişten sonra mağaranın tabanı kaya bloklarla kaplıdır. Daha sonra 10 ve14 no lu ölçüm noktaları arasında geniş fakat çok basık bir salon yer alır. Bu salonun tabanı toprak ve yarasa gübresi ile kaplıdır. Daha sonra mağara dar bir kanyon şeklinde devam eder. Tavan yüksekliği 10-19 m. civarındadır. 
 
Oluşumu

Açık gri ve oldukça saf kireçtaşlarının mağara oluşumlarına büyük etkisi olmuştur. Mağaranın orta bölümü ve son bölümü damlalaş oluşumları bakımından oldukça zengindir.  Mağaranın sonunda 10 m .uzunluğunda ve 1 m. derinliğinde bulunan göl mağaranın su varlığını göstermektedir. Bu gölden yağışlı havalarda aşağıya akan sular bol miktarda damlataşı oluşumlarına  neden olmaktadır.
 
 
Altındaş Mağarası

Gümüşhane, Köse ilçesi Altıntaş ve Yenice Köyleri arasında mağara sırtı mevkiindedir. Bu iki köyü birbirine bağlayan araç yoldan 5 dakikalık bir yürüyüşle mağaraya ulaşılabilir. 
 
Şekli

Toplam uzunluğu 295 metre olan mağaranın girişe göre en derin noktası 37 metredir. Yatay yönde gelişmiş mağaradır.
 
Oluşumu

Mağara Malm-Alt Kretase yaşlı kireçtaşları içinde gelişmiştir. Bu kireçtaşları gri,bej renkli resifal karekterde massif görünümdedir. Çok kırıklı ve faylı olması nedeniyle yoğun bir şekilde karstlaşmıştır. Altındaş mağarasında bol miktarda sarkıt, dikit, sütun, çeşitli renk ve desende rengarenk damlataşı şekilleri çok motifli bir şekilde mağaranın içini süslemektedir.
 
 
Gümüşhane'de bulunan diğer mağaralar  ise şunlardır; Kartalkaya Mağarası, K. Ardıçlı Mağarası,  Kaban başı Mağarası, Arsa Mağarası, Köprübaşı Mağarası, Ambela Mağarası, Taşbaşı Mağarası, Üstü açık Mağarası, Yaylım Mağarası, İnönü Mağarası, Geremezini Mağarası, Mamatlar Mağarası  , Cingora Mağarası, Küçük Cingora Mağarası, Karşı Mağara, Köroğlu Mağarası, Kırkgöz Mağarası
 
 
Tomara Şelalesi

Şiran İlçesine 25 km mesafede bulunan Seydibaba Köyündedir. Tomara Şelalesi adeta kayaları patlatarak 15-20 m. genişliğinde bir alandan çıkarak yaklaşık 25-25 metre yükseklikten kar veya süt rengini almış bir su varlığı şeklinde 2 km uzaklıktan duyulan su ninnileri sesleri ile yatağına dökülmektedir. Suyun akış vadisi içerisinde oluşturduğu akış kıvrımları, akış rejimi vadinin rafting yapılabilecek konumda olmasını sağlamaktadır. 
 

 

Örümcek Ormanları

Kürtün İlçesi sınırları içerisinde yer alan örümcek Ormanlarında Avrupa'nın en yüksek köknarları (61,5 m.) ve Türkiye'nin en uzun ladinleri (57,6 m. ) yer almaktadır. Örümcek Ormanları İl merkezine 60 km. mesafededir.  Karayolu ile ağaçların bulunduğu bölgeye gidilebilir. 
 

Limni Gölü

Torul ilçesi Zigana Köyü Saronay Yaylasındadır. Göl ve çevresi sahip olduğu doğal güzellikleri, zengin flora ve faunası ile adeta insanları büyülerken klima özelliği havası ile insanlara sağlıklı bir ortam sunar. Göl çevresinde tesisler mevcuttur. 

 

Artabel Tabiat Parkı - Gölleri 

Gümüşhane ili Torul ilçesi Gülaçar Köyü'nden geçen Artebel Deresi kaynağında bulunan ve yörede Yıldız gölleri, Beş göller, Karanlık Göller gibi adlarla alınan krater gölleri Gümüşhane il merkezine yaklaşık 60 km. uzaklıkta bulunmaktadır. Gülaçar köyüne bağlı Artebel Mahallesi'nden sonra orman yolu ile ilk şelaleye ulaşmak mümkündür bu noktadan itibaren ilk krater gölü olan Karanlık göle 90 dakikalık bir yürüyüşle ulaşmak mümkündür.
 

 
Yörede iki ayrı jeolojik zaman diliminde hüküm süren volkanik aktiviteye bağlı formasyonlarla kaplıdır. İlk aktivite Üst Kratesede meydana gelmiş olup sahada yayılım gösteren Andezit Bazalt ve Piroklastiklerle temsil edilmektedir. Bu volkanikler yer yer Granit, Granodiyorit, Mikro Granit ve Kuvarslı Diyorit gibi mağmatiklerce kesilmiştir.
 
Artabel deresi menbaının hemen kuzeyinde bulunan ve ilk şelalenin kuzey doğusunda yer alan Karanlık Göl bu dönemde gelişen kayaç topluluklarıyla çevrilmiş olup adi geçen Volkanizmaın yüzeye çıkışını sağlayan ilksel volkan bacasının ağız boşluğunda gelişmiştir.
 
 
Diğer göller ise (Karagö1 Dağı'nın doğu yamacında Beş Göl, Artabel'in Başı Tepe'sinin kuzey eteğinde Karanlık Göl, Sofranın Başı Tepe'sinin batısında Beş Göller adı ile anılan Dört Göl; Gavur Dağı doğu zirvesinde Karagöller adı ile üç gö1 yer almaktadır.)
 
Yine aynı formasyon içerisinde ve sahanın en kuzeyinde Abdal Musa Tepesi'nde bir göl Mezar Yayla güneydoğusunda adsız bir göl, Mezar Yayla kuzeydoğusunda iki göl olmak üzere toplam on sekiz adet krater gölü bulunmaktadır.
 
Artebel Gölleri ve çevresi gerek jeolojik ve jeomorfolojik, gerekse flora ve fauna yönünden oldukça kaynak değerlere sahip olmasının yanında peyzaj değerleri bakımından da yüksek bir değere sahiptir. Saha içerisinde yer alan ve yöreye adını veren on sekiz adet buzul/krater gölünün devamlılığının sağlanması eşsiz manzara güzelliklerinden halkın koruma kullanma dengesi içerisinde faydalanabilmesi ve yörenin gelecek kuşaklara bir miras olarak aktarılabilmesi için  Torul ilçesi sınırları içerisinde kalan Artebel Gölleri ve çevresinin 5859 hektarlık kesimi "Artebel Gölleri Tabiat Parkı' olarak ilan edilmiştir.